1  Silver Jubilee 2068 B.S. 2  प्रदेश स्तरीय ललितकला गाेष्ठी २०८० ३  प्रदेश १ स्तरीय चित्रकला एव‌‍म् हस्तकला प्रदर्शनी २०७९ ४  कला महाेत्सव २०७६ ५  कला महाेत्सव २०७६ ६  BIRAT ART FAIR 2075 ७ Exhibition of Painting 2069

पाका कलाकारका चित्रले इतिहासमा ठाउँ खोज्दा - मुकेश मल्ल

पाका कलाकारका चित्रले इतिहासमा ठाउँ खोज्दा...



शनिबार, २० साउन २०८०, १३ : ४२


यसपल्ट केही पाकी कलाकार निर्मला जोशीको बारेमा केही लेख्न संयोग मिलेको छ । आममान्छे तथा कला क्षेत्रले नै बिर्सिसकेकी कलाकार अचानक झुल्किइन् । नेपालको समसामयिक महिला कलाकारको इतिहास हेर्दा पनि यस्तायस्तै सन्दर्भ बढी मात्रामा देखिन्छन् । 

बिहेअघि सक्रिय रहेका महिला कलाकार बिहेपछि हराएर कतै लुकेजस्तो हुन्छन् । अनि छोरोछारी हुर्काएर, बढाएर करिब–करिब झन्डै वृद्धावस्थामा पुगेपछि उनीहरु पुनः कला सिर्जना गरेर प्रकाशमा आउने गरेका छन् । हेर्दा सुन्दा नयाँजस्तो तर नेपालको कला इतिहासलाई राम्ररी अध्ययन गरेकालाई यो स्वाभाविक देखिन्छ । निर्मला जोशी पनि यस्तै एउटा पात्र हुन् ।

ढल्कँदो उमेरसम्म कला सिर्जनालाई निरन्तरता दिनेमा उर्मिला उपाध्याय गर्ग (उपाध्याय निर्मलाभन्दा अझ पाकी हुन्), प्रमिला गिरी र शुषमा सिम्खडा मात्र हुन् । बुढेसकालतिर उर्मिला अर्कै विधातर्फ लागिन् । बिरामी परी थलिएपछि शुषमा सिम्खडा पनि लामो समय सिर्जनामा लाग्न सकेनन् । यसो हुँदा एक्लो कलाकारका रूपमा समसामयिक महिला कलाकारमा प्रमिला गिरी मात्र आजको दिनसम्म सक्रिय र क्रियाशील भएर लागिपरेको देखिन्छ ।  

जंकु र प्रदर्शनी

निर्मला राजभण्डारी (बिहेपछि जोशी)को जन्म सन् १९४५ मा काठमाडौँको महाबौद्धमा भएको थियो । भर्खरै निर्मलाको जंकु (७७ वर्ष सात महिना सात दिन पारेर गरिने नेवार समुदायको संस्कार) सम्पन्न भयो । जंकुको भोजमा समेत उनका चित्र चारैतिर प्रदर्शन गरियो । परम्परा र संस्कारसँग पनि कलालाई जोडेर हेर्दा स्वभावतः नयाँ संस्कारको जन्म भएको अनूभूत भएको थियो । यस्ता चित्रकला प्रदर्शन गर्नुमा उनकी छोरी निरा र छोरा नवीनको अथक प्रयास छ । जंकुपछि पार्क कला दीर्घामा गत असार २४ गतेदेखि यही १५ साउनसम्म निर्मलाको एकल कला प्रदर्शनी गरियो । यस प्रदर्शनीमा उनका ५० वटा जति चित्र थिए, ती सबैजसो सहज र सरल चित्रले एउटा गतिलो सन्देश प्रवाहित गरेका थिए । 

पार्क ग्यालरी उनैका पति मूर्धन्य कलाकार रामानन्द जोशीले ७० को दशकमा स्थापना गरेका थिए । यसर्थ यो कला दीर्घामा निर्मलाको कला प्रदर्शनी हुनु आफैँमा एक ऐतिहासिक घटना बन्न पुगेको छ । 

रामानन्द नेपाली आधुनिक कलाको शुभारम्भका यस्ता बलिया खम्बा हुन्, जसले नेपाली गाउँघरको जनजीवनलाई नजिकबाट नियाल्दै दृश्यचित्रको संस्थागत रूपमा थालनी मात्र गरेनन्, त्यसको अर्को एक बलियो इतिहास पनि खडा गरे । आधुनिक कलामा अभिव्यञ्जना र तान्त्रिक कलाको शुभारम्भ गरेका कलाकारका रूपमा पनि रामानन्दलाई चिनिन्छ । पार्क कला दीर्घा खोलेर उनले कला ग्यालरीको अवधारणालाई नेपाली कला क्षेत्रमा प्रवेश गराएका थिए, योसँगै संस्कृति र परम्परालाई नेपाली आधुनिक कलामा फ्युजन गराई आधुनिक कलाको नयाँ धारको स्थापना गर्नुमा पनि उनको गहन योगदान छ । 

त्यसबेला बाहिर खुला प्रकृतिमा गई दृश्यचित्र बनाउनु कलाको आन्दोलनजस्तो भएर देखापरेको थियो, जसका अगुवा रामानन्द जोशी थिए । त्यसबेला खुला आकाशमा ल्यान्डस्केप (ओपन एयर पेन्टिङ) गर्न रामानन्द जाँदा निर्मला पनि जान्थिन् । अन्य कलाकार सँगसँगै निर्मला पनि दृश्यचित्र बनाउँथिन् । त्यतिबेला उनी सक्रिय कलाकारका रूपमा परिचित भइसकेकी थिइन् । 

निर्मलाको यसपल्टको प्रदर्शनीमा चरा–चुरिङ्गीका चित्र बढी थिए, त्यसपछि फूलका चित्र । यस्तै २०६८ सालतिर बनाएको एउटा गणेशको चित्र र सन् १९७५ मा तेल रङको माध्यमबाट बनाएको गुराँस फूलको चित्रलाई पनि प्रदर्शनमा राखिएको थियो । 

364626354_588920963410906_7518359363921162666_n

उनले आफ्ना चित्रमा फलफूललाई पनि स्थिर जीवन (स्टिल लाइफ)का रूपमा चित्रित गरेकी छन् । समग्रमा भन्नुपर्दा, कल्पनाको संयोजन गरेर यी चित्रमा शिल्पगत दक्षता यथेष्ट मात्रामा देखिन्छ । कतै हेरेर, अलिकता कल्पना गरेर बनाइएकाले यी चित्र जीवन्त पनि लाग्छ । कति चित्रमा फूल र पातका स–साना अवयव र तिनका विशेषतालाई सजग र सचेत भएर उठाइएको छ । पारदर्शी रङको प्रयोग गर्ने कुशलतासँगै तुलिकाघातको सबल प्रयोगले जलरङका चित्र आकर्षक देखिएका छन् । कतिपय चित्रमा हाँगाउँदी बसेका चरा आदि पनि रमाइलो ढंगले प्रस्तुत भएको देखिन्छ ।

निर्मलाको पाठशाला

उनी १७ वर्षकै उमेरमा जुद्धकला पाठशाला (त्यतिबेला नेपालभरिको एउटै मात्र कलाको स्कुल)मा अध्ययन गर्न शुभारम्भ गरिसकेकी थिइन् । यस बेलाको यो कला स्कुल थोरै अलग्ग प्रकृतिको थियो । क्याम्पस वा कलेजका रूपमा परिणत भइनसकेको हुँदा इच्छा हुने, आधारभूत कलाको ज्ञान र सीप हुने जो–कोहीले त्यहाँ पढ्न पाउने व्यवस्था थियो । यो कलाको स्कुलमा भर्ना हुन सम्भवतः वर्ष र शैक्षिक योग्यताको आवश्यकता थिएन । 

जुद्धकला पाठशाला नै पछि ललितकला क्याम्पसको रूपमा विकास भएको हो । यसलाई तत्कालीन प्रधानमन्त्री जुद्ध शमशेरको पहलमा १९९० सालमा ‘आर्ट–स्कुल’को नाममा खोलिएको थियो । २००० सालमा आएर यसको नाम जुद्धकला पाठशालामा बदलियो । आर्ट स्कुलमा मास्टर चतुररत्न मात्र कला शिक्षक थिए ।

364633797_695401955750189_8494413080933060947_n

जुद्धकलामा पढेका पुराना कलाकारहरुका अनुसार, पश्चिमी कला पद्धतिको आधारमा बनेको राम्रो पाठ्यक्रम त्यतिबेला थियो । यस स्कुलमा पश्चिमी कलागत शैली र पद्धतिलाई स्थापित गरिएको थियो । त्यस बेलाको पाठ्यक्रम हेर्दा कलाका स–साना विषयलाई पनि मिलाएर राखेको देखिन्छ । तापनि त्यस बेलाको पढाइको मोडालिटीबारे हामीसँग यथेष्ट जानकारी छैन । जेहोस्, यही कला शिक्षण पद्धतिबाट केही कलाकार दीक्षित हुँदा पनि आधुनिक कलाको उदय हुन सहज भइदियो ।  

निर्मलाले सन् १९६० देखि ६३ सम्म यस पाठशालामा कला पढिन्, सन् १९६४ सालमा उनको बिहे भयो । त्यसबेला कलाको ५–६ वर्षको कोर्स हुन्थ्यो, उनले कोर्सलाई पूरा चाहिँ गर्न पाइनन् । 

कलाविद् स्व.नारायणबहादुर सिंहले आफ्नो पुस्तक ‘नेपाली समसामयिक चित्रकलाको इतिहास’मा त्यस बेलाका केही महिला कलाकारका प्रसंग उठाएका छन्, यस पुस्तकमा निर्मलाको नाम परेको देखिँदैन । त्यस पुस्तकमा उनीसँगैका अन्य ५–६ जना सहपाठी महिला कलाकारको प्रसंग भने उठेको छ । यस पुस्तक अनुसार, त्यसबखत नाम उठेका कुनै पनि महिला कलाकार लामो समयसम्म सक्रिय रहेको देखिएको छैन । 

समसामयिक चित्रकलामा विधिवत् शिक्षा लिई अगाडि बढ्न खोज्ने महिला कलाकार त्यसबखत नगन्य मात्रामा थिए । पढ्नलाई नै रोक लगाउने त्यसबेलाको समाजमा चित्रकला पढ्न पठाउनु भनेको धेरै ठूलो कुरा हुन्थ्यो । निर्मलाले जुद्धकला पाठशालामा कलाको अध्ययन गर्नु नै ठूलो कुरा देखिन्छ । 

निर्मलाले कलाको सुरुआत गरेका बेला आधुनिक कलाको पूर्व काल हो, अर्थात् कलामा आधुनिकता उदाउन–उदाउन लागेको थियो । यथार्थवादी कलाबाट प्रभाववादी कलातिर फड्को, कलामा अभिव्यञ्जना, अमूर्तता आदिको प्रयोग, अभ्यास भइरहेको अवस्था थियो । निर्मलाले अमूर्त कला कहिल्यै बनाइनन्, राम्रा र निखारिएका यथार्थ अनि प्रभाववादी चित्र मात्र बनाइन् । त्यसबेला जो कसैका कलाका प्रवृत्ति पनि सङ्क्रमण कालमा उम्रेका कलाजस्ता देखिन्छन् । अनि ती कला अलिकता रमाइलो, अलिकता अर्थपूर्ण समेत लाग्छ । 

नेपाली आधुनिक कलाको पूर्वसन्ध्यामा उदाएको कलागत प्रवृत्तिले नेपाली कलाबारे धेरै कुरा गर्न, भन्न मद्दत गर्दछ । पश्चिमी कला–अंकन पद्धति र यता नेपाली परम्परागत कला माथिको सोच, दर्शन अनि अंकन–पद्धति यसबेला मिश्रण हुन पुगेको थियो । त्यसबेला भएको कोल्याबोरेसनबारे र नयाँ कलागत धारका बारेमा राम्रोसँग लेखा–जोखा भएको देखिँदैन । 

364658216_6790553517630032_7333291144150210025_n

रमेश विकलका चित्रहरू

लामो समय हराएका कलाकारले पुनः कला कोर्न थालेको सन्दर्भ आज धेरैपछि उठाउने अवसर मिलेको छ । यसै सन्दर्भमा सम्झन मन लाग्यो, कलाकार तथा लेखक रमेश विकल (सन् २०२९–२००८) लाई । 

गएको सप्ताह रमेश विकलका बारेमा एउटा अंग्रेजीमा लेखिएको ‘रमेश विकल्स हिडन ट्यालेन्ट’  भन्ने पुस्तकको लोर्कापण भयो । यसका लेखक डा. यमप्रसाद शर्मा हुन् भने सम्पादन कलाकार के के कर्माचार्यले गरेका हुन् । के के कर्माचार्य रवि चालिसे (रमेश विकल)का पछिल्लो कालका कला गुरु समेत हुन् । नेपाली कलाकारको बायोग्राफीका रूपमा लेखिएका पुस्तक जम्माजम्मी १८–२० वटा सार्वजनिक भएका होलान् । यसमा पनि चारवटा अङ्गे्रजीमा र बाँकी सबै नेपालीमा । यी पुस्तकबारे छुट्टै चर्चा गरौँला ।  

विकलमाथि लेखिएको उपर्युक्त पुस्तक आफैँ पनि महत्त्वका साथ देखिन आएको छ । यस पुस्तकभित्र रमेश विकलको कलाकारिताका बारेमा के कति पर्न सक्यो वा सकेन, यो अर्कै विषय भयो । तापनि यसभित्र भएका चित्रको छापाचित्र यथेष्ट रूपमा हुँदा आगामी दिनमा उनलाई केलाउन यो पुस्तक गतिलो स्रोतका रूपमा भने देखिन आएको देखिन्छ ।

विकल स्वनामधन्य उपन्यासकार, कथाकार भएकाले पनि उनको साहित्यकै चर्चा बढी मात्रामा हुन गयो । उनको कला पक्षको चर्चा नै भएन भन्दा हुन्छ । उनको देहावसान भएको निकै वर्षपछि  (सन् २०१४ मा) उनले बनाएका चित्र सङ्कलन गरेर एकल कला प्रदर्शनी गरियो । 

कला प्रदर्शनी भएकै बेला विश्लेषणात्मक रूपमा उनका चित्रबारे चर्चा हुन पाएन वा गरिएन, हामीकहाँ अभिलेखीकरणकै कमी छ ।

रमेश विकल रविको नामबाट चित्र बनाउँथे । अहिलेसम्म प्राप्त उनका चित्रमा दृश्यचित्र र व्यक्तिचित्र नै बढी छन् । अनि केही ‘क्विक स्केच’ सार्वजनिक भएका छन् । कलाका स्कुलमा क्विक स्केच औपचारिक कलाको पाठ्यक्रममा अनिवार्य विषयका रूपमा समावेश गरिएको हुन्छ । कलामा यसको छुट्टै महत्त्व छ । नभन्दै यस्ता क्विक स्केचमा उनी अब्बल पनि देखिएका छन् । 

यथार्थ तर पूरा यथार्थ बन्न नसकेको कलागत शैलीको रूपमा विकलका कलालाई हेर्नुपर्ने हुन्छ । कलाका सामान्य ज्ञान केही अग्रज कलाकारसँग सिके पनि मूलतः उनी स्वअध्ययनबाटै कलाकार बनेका हुन् । मूलतः साहित्यमा अग्लोे उचाइमा पुगिसकेको स्वनामधन्य व्यक्तित्व कलामा समेत प्रवेश गर्नुले उनको कलाप्रतिको लगावलाई दर्शाउँछ । 

भारतमा साहित्यमा अग्लो उचाइमा पुगेका विश्व कवि रवीन्द्रनाथ टैगोरले ७० वर्षको उमेरमा कला बनाउन सुरु गरेका थिए । बंगालमा सदियौँदेखि एउटा अलग्ग कलागत परम्परा कायम गर्दै आएको ‘सन्थाल जाति’ र यही समुदायको लोक कलालाई आधार बिन्दु बनाएर उनले कालो मसीले बनाएका (अझ कसैकसैले त कपडाका टुक्रा अनि हातका औँलालाई प्रयोग गरेर यस्ता चित्र बनाएका हुन् भन्ने गरिन्छ) साधारण व्यक्ति चित्रले विश्वमा तहल्का मच्चाएका थिए । उनले यस्ता चित्र सन् १९२९ तिर बनाएर सन् १९३० मा पेरिसको ‘पिगल कला दीर्घा’मा प्रदर्शन गरेपछि विश्व कला बजारमा भारतीय समसामयिक कलाको एक अलग्ग शैलीगत सन्दर्भको चर्चा उठ्यो । कैयौँ भारतीय कलाविद्ले उनलाई आधुनिक कलाको शुभारम्भका कलाकार भनी लेखेको पाइन्छ । 

कलागत प्रवृत्तिलाई अलि सूक्ष्म रूपमा हेर्दा र तुलिकाघातको उपस्थिति अनि तुलिकाका डोबलाई नियाल्दा विकलका चित्रमा थोरै प्रभाववादीको लक्षण पनि दृष्टिगोचर हुन्छ, (प्रभाववादीहरु खास अर्थका साथ यस्ता आधारभूत रङका साथ तुलिकाघातलाई क्यानभासमाथि प्रहार गर्दथे) । पश्चिमी अंकन–पद्धतिप्रति विकल आकर्षित भएको देखिन्छ । दृश्यचित्रको स्वभाव, कलर एप्लिकेसनको तौर–तरिका, संयोजन र सङ्गठनका दृष्टिले हेर्दा उनका कलालाई समसामयिक कलाको परिधिभित्र राख्न सकिन्छ । 

पश्चिममा चित्रकलामा देखापरेको पेन्टर्ली चित्रअंकन पद्धति (यसलाई स्केची टेक्निक भन्ने चलन पनि छ) प्रभाववादी चित्रकलाका बेला चरमोत्कर्षमा पुगेको थियो, जहाँ मोटा र चाक्ला तुलिकाघातको प्रयोग हुन्थ्यो । यस्ता चित्रमा देखिने गरी रेखाको प्रयोग कम हुने गर्दथ्यो । कला व्याख्याताले पछि यसैलाई कलाकारमा रहेको उच्चतम शिल्पी दक्षताको संज्ञा दिए । हाम्रो देशमा यस प्रकारको कला अंकन पद्धति अपनाई उत्कृष्ट व्यक्तिचित्र बनाउने तेजबहादुर चित्रकारलाई मानिन्छ । यही पेन्टर्ली स्वभावबाट चाहिँ विकल अर्थात् रवि चालिसे कोसौँ टाढा देखिन्छन् ।   

यी आदि विशेषताले गर्दा विकलका कलालाई उनको आफ्नै पाराको निजी शैली भन्दा उपयुक्त हुन्छ । यथार्थतामा कल्पना गुनगुनाउनु उनको निजी स्वभाव देखिन्छ । उनका अधिकांश चित्र कपी वर्ककोरूपमा देखिन्छन्, तापनि उनको निजी भावना, भाव र अभिव्यञ्जनाले गर्दा स्वैरकाल्पनिकताका बाछिटा यत्रतत्र छरिएका देखिन्छन् । 

उनका चित्रमा गतिभन्दा पनि स्थिरता र दृढपन बढी छ । पातला आधारभूत रङहरूले बढी चलखेल गर्दा उनका चित्रमा बालसुलभ रङ र आकार बढी मात्रामा परिलक्षित भएको देखिन्छ । ससाना तुलिकाघात संयमका साथ बग्नुले कलामाथिको उनको एकाग्रतालाई दर्शाउँछ । 

उनका कति व्यक्तिचित्र हेर्दा अस्वाभाविक चित्र–अंकन देखिन्छ, तापनि भावाभिव्यक्तिको कोणमा उनका चित्र संवेदनशील देखिन्छन् । उनका चित्र एक तमासमा रोमाञ्चित भएर प्रकट भएका देखिन्छन् । यो उनको कलागत स्वभाव हो । चित्रका पात्रका लागि उनले गरगहना र नेपाली वेशभूषाप्रति प्रेम राखेको देखिन्छ ।  

उनलाई जस्तो आउँछ, जसरी आउँछ, त्यसरी नै उनका कला बनेका देखिन्छन् । यसले आभास गराउँछ, उनले जीवनको आरोह–अवरोहलाई नजिकबाट समेटेर चित्रमा व्यक्त गरेका छन् । 

(मल्ल कलाकार र कला समीक्षक हुन् ।) 

स्राेत ः राताेपाटी



How to draw human body!

Just for Practice!
How to draw human body!

































Source 


 

सम्झनामा कलाकार भट्टराईः तीर्थ निरौला


सम्झनामा कलाकार भट्टराई 


blog





तीर्थ निरौला

कला इतिहासमा कलाकारहरूले स्थापित गरेका थुप्रै मान्यता छन्, जसको प्रचार अझै पनि जनमानससम्म पुग्न सकिरहेको छैन । यसलाई पु-याउने महत्वपूर्ण भूमिका कला समीक्षक वा लेखकको हुन्छ । 

कलाकारले त आफ्नो सुर, गति र क्षमताले कला सिर्जना गरिरहेका हुन्छन् तर त्यसलाई जनमानसमा पु-याउने दायित्व लेखक वर्गको का“धमा हुन्छ । निष्पक्ष कला समीक्षाले सर्वसाधारणमा कलाचेतना जागृत गराउन मद्दत पुग्छ । नेपालमा लेखनमार्पmत कला समीक्षा गर्ने र कलाचेतना जागृत गराउने थोरै छन्, जसलाई औँलामा गन्न सकिन्छ । कलाकार निकै बढेका छन् तर कला समीक्षक वा लेखक त्यसको अनुपातमा बढेका पाइँदैनन् । 

हिजोका दिनमा कला क्षेत्रमा कलम चलाउनेहरू जति थिए, आज पनि त्यसकै हाराहारीमा छन्, बढेको देखिँदैन । त्यसैले आज नेपाली कलाक्षेत्रमा कला समीक्षक वा लेखकको आवश्यकता खट्किएको छ । नेपाली कला समीक्षक वा लेखकको सन्दर्भ उठाउँदा, हिजोदेखि आजसम्मका कला समीक्षक वा लेखकको चर्चा गर्नु पर्छ । हिजोको समयमा नाम चलेका र ख्यातिको उचाइ छोएका कला लेखक समीक्षक थिए । 

जस्तो : नारायणबहादुर सिंह, लैंनसिंह वाङ्देल, मनुजबाबु मिश्र, सुरेन्द्रराज भट्टराई आदि । यी कला लेखकलाई नेपाली कला क्षेत्रले कहिल्यै भुल्न सक्दैन, जसको सम्झना गर्दैमा आजका कला समीक्षक वा लेखकको छाती गर्वले ढक्क फुल्छ । यस आलेखमा कलाकार एवं कला समीक्षक सुरन्द्रराज भट्टराईका बारेमा चर्चा गरिने छ । भट्टराई यस्ता प्रतिभा हुनुहुन्थ्यो, जसले नेपाली कला र कला समीक्षाको क्षेत्रमा उल्लेख्य योगदान दिनुभयो ।

नेपालमा एक/दुई जना कला समीक्षक रहेको स्थितिमा उहाँ जस्ता प्रतिभा चा“डै बित्नु ज्यादै दुःखद घटना थियो । उहाँको शून्यताले आज कलाक्षेत्र टुहुरो भएको छ । नेपालमा कला समीक्षकको क्षेत्रमा नारायणबहादुर सिंहको जस्तो उचाइ छुन सक्ने सम्भावना बोकेका कला समीक्षक सम्भवतः उहाँ मात्र एक हुनुहुन्थ्यो । 

भट्टराईको कला समीक्षा गर्ने शैलीले सबैको मन छुन्थ्यो । उहाँ शब्दको खेतीमा मात्र विश्वास गर्नु हुँदैनथ्यो, रङ, रङको हार्मोनी, ब्रसको स्ट्रोक, वस्तुको विन्यास, फम, स्केच र विषयवस्तु जस्ता तात्त्विक र कलाका नैसर्गिक सिद्धान्त तथा प्रायोगिक पक्षहरू कला समीक्षा गर्दा प्राथमिकतामा पर्दथे । 

कुनै कलाकारको चित्रको समीक्षा गर्नुपर्दा चित्रमा निहित राम्रा, नराम्रा दुवै पक्ष औँल्याइदिनु र राम्रो काम गर्न उत्प्रेरणा जगाइदिनु भट्टराईका समीक्षाका विशेषता हुन् । प्रायः मसिनो स्वरमा थोरै बोल्न रुचाउनुहुने भट्टराईमा समीक्षा क्षेत्रको मात्र होइन, समग्र कला क्षेत्रको नै भविष्य जोडिएको थियो ।  भट्टराई सञ्चार क्षेत्रका माध्यमबाट नेपाली कलालाई जनमानसबिच प्रचार गर्ने मेहनती प्रतिभा हुनुहुन्थ्यो । यति मात्र होइन, उहाँ सधैँ नेपाली कला क्षेत्रको उज्ज्वल भविष्यका निम्ति चिन्तित देखिनु हुन्थ्यो । 

भट्टराईले हजारौँ चित्र रचना गरी नेपाली कला भण्डारलाई समृद्ध तुल्याउनुभएको छ । यस्ता प्रतिभामाथि समय नपुग्दै कालको आँखा प¥यो । नेपालमा कला समृद्ध भएको हेर्ने उहाँको रहर अधुरै रह्यो । उहाँको जीवनकालमा कला प्रज्ञा–प्रतिष्ठान गठन हुन सकेन । 

सन् १९८१ मा बनारस हिन्दु विश्वविद्यालयबाट स्नातकोत्तर परीक्षामा उहाँ गोल्ड मेडलिस्ट हुनुभयो । नेपाल फर्केपछि कला साधनास“गै उहाँले विभिन्न पदीय दायित्व वहन गर्नुभयो । उहाँको जागिरे जीवनको प्रथम अध्याय अनुसन्धान तथा सर्वेक्षण विभागबाट सुरु भएको थियो । त्यहाँ केही वर्ष बिताएपछि दस/बाह्र वर्ष उहाँले ललितकला क्याम्पस, भोटाहिटीमा प्राध्यापन गर्नुभयो । यसपछि सिर्जना कला कलेजमा कलाइतिहास विषय पढाउनुभयो । 

भट्टराई प्राध्यापन र समीक्षाका क्षेत्रमा मात्र नभएर चित्रकर्मको क्षेत्रमा पनि सिद्धहस्त प्रतिभाका रूपमा चिनिनुहुन्थ्यो । उहाँको कलामा रङ र रेखाको बेजोड मेल हुने गथ्र्यो । उहाँस“ग थुप्रै कलाको कार्याशालामा सँगै बसेर मैले पनि काम गर्ने मौका पाएको छु । 

आकासे, खरानी र शीतल रङहरू उहाँका प्यारा रङ हुने गर्दथे । विषयवस्तु नेपाली ग्रामीण क्षेत्रका हुन्थे र क्यानभासमा प्रायः ग्रामीण टहरा, छाप्रा र झुपडी सजिन्थे । भट्टराईका दुई पल्ट एक व्यक्ति र दर्जनौँ पल्ट सामूहिक चित्र प्रदर्शनी भएका छन् । थुप्रै राष्ट्रिय र अन्तर्राष्ट्रिय पुरस्कार तथा सम्मानले उहाँ विभूषित हुनुभएको छ । 

उहाँका बारेमा वरिष्ठ चित्रकार शशीविक्रम शाह भन्नुहुन्थ्यो, “सुरेन्द्र भट्टराईको शरीर कला क्षेत्रमा नहुनु भनेको नेपाली कला क्षेत्रको विकासमा एक होनहार प्रतिभा गुम्नु हो । यद्यपि कला क्षेत्रमा उहाँले लगाएको गुनलाई नेपाली कला क्षेत्रले कहिल्यै बिर्संदैन र बिर्सन हुँदैन ।” 

यस्तै बनारसमा सँगै अध्ययन गर्दाका सहपाठी कलाकार किरण मानन्धर भन्नुहुन्छ, “सुरेन्द्र हामी सबैको सोझो र प्यारो साथी थियो । बेला नपुग्दै बित्यो, अझै पनि सम्झँदा दुःख लाग्छ ।” विसं २०६४ माघ २१ गते प्राध्यापक, समीक्षक एवं चित्रकार भट्टराई यो संसारबाट बिदा हुनुभयो । यस घटनाले नेपाली कला जगत्लाई स्तब्ध तुल्याएको थियो । ५२ वर्षको अल्पायुमा भरतपुरको क्यान्सर अस्पतालमा उहाँको निधन भएको थियो ।


स्राेत ः


 

प्रदेशको मूर्तिकला विगत र वर्तमान - विक्रमश्रि

प्रदेशको मूर्तिकला विगत र वर्तमान

                               

विक्रमश्रि

                                      वास्तु/मूर्तिकार एवम संस्कृतिकर्मी 

इटहरी सुनसरी

शुक्रबार, १२ श्रावण,२०८०

पूरा  विवरण पढ्नलाई यसमा क्लिक गर्नुहाेला ।  


प्रदेशको मूर्तिकला विगत र वर्तमान  विक्रमश्रि




कला कार्यशाला २०५८ मा सहभागि कलाकारहरु




















Copyright © 2023 Lalit Kala Sangam and Blogger Themes.