1  Silver Jubilee 2068 B.S. 2  प्रदेश स्तरीय ललितकला गाेष्ठी २०८० ३  प्रदेश १ स्तरीय चित्रकला एव‌‍म् हस्तकला प्रदर्शनी २०७९ ४  कला महाेत्सव २०७६ ५  कला महाेत्सव २०७६ ६  BIRAT ART FAIR 2075 ७ Exhibition of Painting 2069

स्थलगत जलरंग चित्रकला

   स्थलगत जलरंग चित्रकला 


माघ १४,२०८०। वीरेन्द्र कुमार राजव‍ंशी 

विराटनगर - 

"स्थलगत जलरंग चित्रकला" को नेपालीमा "प्राकृतिक रूप चित्रकला" वा "प्राकृतिक दृश्य चित्रकला" भनिन्छ। यो चित्रकला प्रक्रिया विभिन्न प्राकृतिक स्थलहरू, प्राकृतिक दृश्यहरू, र नैसर्गिक तत्वहरूलाई आधार बनाउँछ। यसमा जलरंग, र कला को विविधता बढाउँछ।


        नेपालमा, हिमालयी चोटीहरू, गाडीहरूका नदी र झरनाहरू, वन्यजन्तुहरू, र अन्य प्राकृतिक स्थलहरू चित्रित गरेर नैसर्गिक सौन्दर्यलाई प्रदर्शन गर्ने कलाकारहरू छन्। यी चित्रहरूले प्राकृतिक सुन्दरतामा रहेका अनेक पहाडी र स्थानहरूलाई उज्ज्वल रंगहरूमा चित्रित गरेका छन्, जसले दर्शकलाई नेपालको समृद्धि र प्राकृतिक सौन्दर्यसँग मिलाउँछ।


       यस चित्रकलामा जलरंग, पेस्टल, र अन्य विभिन्न कला सामग्रीहरू प्रयोग गरिन्छन् जसले चित्रलाई अधिक जीवनदाता प्रदान गरेका छन्। यसले प्राकृतिक सौन्दर्य र प्राकृतिक रूपहरूलाई अलग रूपमा देखाउँछ र दर्शकलाई आकर्षित गर्दछ।


            प्राकृतिक सौन्दर्यलाई चित्रमा उतार्न ललितकला संगम ,विराटनगर र यूवा कला केन्द्र ,धरानको पहिलो पटक संयुक्त रुपमा २०८० माघ १३ गते आयोजित स्थलगत जलरंग चित्रकला  तथा  वनभोज इटहरीको तालतलैयामा सप्पन्न भएको छ । उक्त कार्यक्रममा ललितकला संगमबाट पूर्व अध्यक्ष निवास पोखरेल तथा संस्थाका अध्यक्ष जे.पी. चौधरी , सविन कुमार उपाध्याय ,उद्घव गुरुङ,एलसी चौधरी ,वीरेन्द्र कुमार राजवंशी ,कृष्ण राजवंशी , सहभागी भएका थिए । त्यसैगरी   धरानका अग्रज चित्रकारहरु प्रनोद दत्त , लेख मगर , महेन्द्र राई ,  हरिलाल उदास , एबि बिशन ,सनम तामाङ , र कानेपोखरीका रोदुछा मीक्वा पनि सहभागी थिए ।


         तालतलैयाकाे प्राकृतिक सौन्दर्यलाई आफ्नाे कलाकाे माध्यमबाट चित्रपटमा बनाउने क्रममा लेख मगरले ४ वटा   दृश्यलाई आफ्नाे चित्रपटमा उतारे । साे ४ वटा मध्ये एक वटा ललितकला संगमलाई चिनाे स्वरुप दिएका थिए भने एक वटा आफूले घरबाट बनाएका तालतलैयाकै एक्रेलिक रंगकाे दृश्य चित्र पनि संस्थालाई चिनाे स्वरुप प्रदान गरेका थिए ।


चिनाे स्वरुप दिएका तालतलैयाकाे जलरंग दृश्य  चित्र


चिनाे स्वरुप दिएका तालतलैयाकाे एक्रेलिक रंग दृश्य  चित्र


   त्यसैगरी महेन्द्र राई र रोदुछा मीक्वाले पनि दुई दुई वटा दृश्यलाई आफ्नाे चित्रपटमा उतारे  भने अरु चित्रकारले एक एक वटा दृश्यलाई आफ्नाे चित्रपटमा उतारे  ।


 

त्यसैगरी एकले अर्कासंग सिक्ने र अर्कालाई   सिकाउने त्रममा आफूले जानेका कुराहरुलाई "प्राकृतिक दृश्य चित्रकला" काेर्ने तरिका  सिकाउने  अग्रज चित्रकार प्रनाेद दत्तले चित्रकारहरुबीचमा सिकाउदै आफ्ना अनुभवलाई  बाँडिरहेका  थिए ।


तालतलैयाकाे प्राकृतिक सौन्दर्यलाई स्थलगत रुपमा बनाएका चित्रकारहरुकाे कलाहरु 


























ललितकला महोत्सव

The impressions 'सादृश्यम'


पुष १६,२०८०। वीरेन्द्र कुमार राजव‍ंशी 

विराटनगर - नेपालमा पर्यटन विकासमा कला एक महत्त्वपूर्ण भूमिका निभाउँछ। कला स्थलहरू, स्थानीय विरासत र सांस्कृतिक परम्पराहरूले पर्यटकहरूलाई आकर्षित गर्नमा सहयोग हुन्छ। यसले स्थानीय अर्थतन्त्र बढाउँछ र स्थानीय जनसंख्याको लागि रोजगार सृष्टि गर्दछ। साथै, स्थानीय कला र हस्तशिल्प उद्योगले पर्यटन उद्यमीहरूलाई विभिन्न आइडियाहरू बनाउँछ जो पर्यटन सेवाहरूमा उपयोग हुन्छ। यो पर्यटन उद्यमहरूले स्थानीय सांस्कृतिक धरोहरलाई प्रमोट गर्दछ र नेपाललाई विश्वभरिबाट चिनिएको बनाउँछ। सोहि अनुरुप देहि आर्टले आफ्नो ९ औं वार्षिक उत्सव 'The impressions(सादृश्यम),इलाममा पौष १४ गते देखि १६ गते सम्म ललितकला महोत्सव  मनाएका छन् । 


   


 पहिलो दिन १४ गते कलाकारहरुले इलाम बजार वरिपरिका प्राकृतिक , ऐतिहासिक , पर्यटकीय क्षेत्रमा गएर दृश्य चित्र बनाएका थिए । कोशि प्रदेश धरानबाट महेन्द्र राई ,प्रनोद दत्त, रुपक राई ,संखुवासभाबाट एलन शाक्य ,विराटनगरबाट वीरेन्द्रकुमार राजवंशी र उद्धव गुरुङ ,बेलबारीबाट गणेश लामा ,शिव छाङ्छा राई, बिर्तामोडबाट युवराज रिजाल,रमाईलोबाट रोदुछा मिक्वा यसका साथै भारतका कालिपोङबाट चुरामणि लाबुर ,सिक्किमबाट दिवाकर लामिछाने, जल्पैगुरिबाट हितेश दास,प्रीति सुत्रधार,दार्जिलिङबाट फिन्जो शेर्पा , सिल्लिगुरीबाट मिलन राई ,नाम्चिबाट अशाेक राई लगायत स्थानीय इलाम नगरपालिका कलाकारहरूको कलाकारहरूको पनि सहभागीता थियो । 















पहिलो दिन १४ गते कलाकारहरुले इलाम बजार वरिपरिका प्राकृतिक , ऐतिहासिक , पर्यटकीय क्षेत्रमा गएर दृश्य चित्र बनाएका थिए । कोशि प्रदेश धरानबाट महेन्द्र राई ,प्रनोद दत्त, रुपक राई ,सोलुखुम्बुबाट एलन शाक्य ,विराटनगरबाट वीरेन्द्रकुमार राजवंशी र उद्धव गुरुङ ,बेलबारीबाट गणेश लामा ,शिव छाङ्छा राई, बिर्तामोडबाट युवराज रिजाल,रमाईलोबाट रोदुछा मिक्वा यसका साथै भारतका कालिपोङबाट चुरामणि लाबुर ,सिक्किमबाट दिवाकर लामिछाने, जल्पैगुरिबाट हितेश दास,प्रीति सुत्रधार,दार्जिलिङबाट फिन्जो शेर्पा , सिल्लिगुरीबाट मिलन राई लगायत स्थानीय इलाम नगरपालिका कलाकारहरूको कलाकारहरूको पनि सहभागीता थियो । 

दोश्रो दिन १५ गते इलाम नगरपालिका विद्यालयका विद्यार्थीको कलाकार्यशाला र अन्तिम दिन १६ गते विद्यालय स्तरीय चित्रकला प्रतियोगिता सम्पन्न गरेको छ । 




उक्त महोत्सवमा तीन दिन सम्म देहि आर्टका कलाकारहरूले बनाएका कलाकृतिहरु तथा स्थलगत चित्रकलाबाट त्यार पारिएका चित्रहरुलाई पनि प्रदर्शनीमा राखिएका थिए । देहि आर्ट्का संस्थापक अध्यक्ष छितेन शेर्पा,पिन्की श्रेष्ठ,विष्णु लिम्बु,सागर मगर,रोशन सुब्बा,दलेन ओझा लगायत East Horizon English high School, Dhulabari का विद्यार्थीहरु अभिषेक प्रधान ,सुशिल राई,अर्जुन बस्नेत, सैलेश राजवंशी ,अशिम प्रधान ,सन्तोष राजवंशी ,अविशा घिमिरे ,इशिता राजवंशी ,अनिश नेम्वाङ,सविना राजवंशी ,यान्की श्रेष्ठ ,मौलिक लिम्बुले बनाएका चित्रहरु प्रदर्शनीमा राखिएका थिए ।




पाका कलाकारका चित्रले इतिहासमा ठाउँ खोज्दा - मुकेश मल्ल

पाका कलाकारका चित्रले इतिहासमा ठाउँ खोज्दा...



शनिबार, २० साउन २०८०, १३ : ४२


यसपल्ट केही पाकी कलाकार निर्मला जोशीको बारेमा केही लेख्न संयोग मिलेको छ । आममान्छे तथा कला क्षेत्रले नै बिर्सिसकेकी कलाकार अचानक झुल्किइन् । नेपालको समसामयिक महिला कलाकारको इतिहास हेर्दा पनि यस्तायस्तै सन्दर्भ बढी मात्रामा देखिन्छन् । 

बिहेअघि सक्रिय रहेका महिला कलाकार बिहेपछि हराएर कतै लुकेजस्तो हुन्छन् । अनि छोरोछारी हुर्काएर, बढाएर करिब–करिब झन्डै वृद्धावस्थामा पुगेपछि उनीहरु पुनः कला सिर्जना गरेर प्रकाशमा आउने गरेका छन् । हेर्दा सुन्दा नयाँजस्तो तर नेपालको कला इतिहासलाई राम्ररी अध्ययन गरेकालाई यो स्वाभाविक देखिन्छ । निर्मला जोशी पनि यस्तै एउटा पात्र हुन् ।

ढल्कँदो उमेरसम्म कला सिर्जनालाई निरन्तरता दिनेमा उर्मिला उपाध्याय गर्ग (उपाध्याय निर्मलाभन्दा अझ पाकी हुन्), प्रमिला गिरी र शुषमा सिम्खडा मात्र हुन् । बुढेसकालतिर उर्मिला अर्कै विधातर्फ लागिन् । बिरामी परी थलिएपछि शुषमा सिम्खडा पनि लामो समय सिर्जनामा लाग्न सकेनन् । यसो हुँदा एक्लो कलाकारका रूपमा समसामयिक महिला कलाकारमा प्रमिला गिरी मात्र आजको दिनसम्म सक्रिय र क्रियाशील भएर लागिपरेको देखिन्छ ।  

जंकु र प्रदर्शनी

निर्मला राजभण्डारी (बिहेपछि जोशी)को जन्म सन् १९४५ मा काठमाडौँको महाबौद्धमा भएको थियो । भर्खरै निर्मलाको जंकु (७७ वर्ष सात महिना सात दिन पारेर गरिने नेवार समुदायको संस्कार) सम्पन्न भयो । जंकुको भोजमा समेत उनका चित्र चारैतिर प्रदर्शन गरियो । परम्परा र संस्कारसँग पनि कलालाई जोडेर हेर्दा स्वभावतः नयाँ संस्कारको जन्म भएको अनूभूत भएको थियो । यस्ता चित्रकला प्रदर्शन गर्नुमा उनकी छोरी निरा र छोरा नवीनको अथक प्रयास छ । जंकुपछि पार्क कला दीर्घामा गत असार २४ गतेदेखि यही १५ साउनसम्म निर्मलाको एकल कला प्रदर्शनी गरियो । यस प्रदर्शनीमा उनका ५० वटा जति चित्र थिए, ती सबैजसो सहज र सरल चित्रले एउटा गतिलो सन्देश प्रवाहित गरेका थिए । 

पार्क ग्यालरी उनैका पति मूर्धन्य कलाकार रामानन्द जोशीले ७० को दशकमा स्थापना गरेका थिए । यसर्थ यो कला दीर्घामा निर्मलाको कला प्रदर्शनी हुनु आफैँमा एक ऐतिहासिक घटना बन्न पुगेको छ । 

रामानन्द नेपाली आधुनिक कलाको शुभारम्भका यस्ता बलिया खम्बा हुन्, जसले नेपाली गाउँघरको जनजीवनलाई नजिकबाट नियाल्दै दृश्यचित्रको संस्थागत रूपमा थालनी मात्र गरेनन्, त्यसको अर्को एक बलियो इतिहास पनि खडा गरे । आधुनिक कलामा अभिव्यञ्जना र तान्त्रिक कलाको शुभारम्भ गरेका कलाकारका रूपमा पनि रामानन्दलाई चिनिन्छ । पार्क कला दीर्घा खोलेर उनले कला ग्यालरीको अवधारणालाई नेपाली कला क्षेत्रमा प्रवेश गराएका थिए, योसँगै संस्कृति र परम्परालाई नेपाली आधुनिक कलामा फ्युजन गराई आधुनिक कलाको नयाँ धारको स्थापना गर्नुमा पनि उनको गहन योगदान छ । 

त्यसबेला बाहिर खुला प्रकृतिमा गई दृश्यचित्र बनाउनु कलाको आन्दोलनजस्तो भएर देखापरेको थियो, जसका अगुवा रामानन्द जोशी थिए । त्यसबेला खुला आकाशमा ल्यान्डस्केप (ओपन एयर पेन्टिङ) गर्न रामानन्द जाँदा निर्मला पनि जान्थिन् । अन्य कलाकार सँगसँगै निर्मला पनि दृश्यचित्र बनाउँथिन् । त्यतिबेला उनी सक्रिय कलाकारका रूपमा परिचित भइसकेकी थिइन् । 

निर्मलाको यसपल्टको प्रदर्शनीमा चरा–चुरिङ्गीका चित्र बढी थिए, त्यसपछि फूलका चित्र । यस्तै २०६८ सालतिर बनाएको एउटा गणेशको चित्र र सन् १९७५ मा तेल रङको माध्यमबाट बनाएको गुराँस फूलको चित्रलाई पनि प्रदर्शनमा राखिएको थियो । 

364626354_588920963410906_7518359363921162666_n

उनले आफ्ना चित्रमा फलफूललाई पनि स्थिर जीवन (स्टिल लाइफ)का रूपमा चित्रित गरेकी छन् । समग्रमा भन्नुपर्दा, कल्पनाको संयोजन गरेर यी चित्रमा शिल्पगत दक्षता यथेष्ट मात्रामा देखिन्छ । कतै हेरेर, अलिकता कल्पना गरेर बनाइएकाले यी चित्र जीवन्त पनि लाग्छ । कति चित्रमा फूल र पातका स–साना अवयव र तिनका विशेषतालाई सजग र सचेत भएर उठाइएको छ । पारदर्शी रङको प्रयोग गर्ने कुशलतासँगै तुलिकाघातको सबल प्रयोगले जलरङका चित्र आकर्षक देखिएका छन् । कतिपय चित्रमा हाँगाउँदी बसेका चरा आदि पनि रमाइलो ढंगले प्रस्तुत भएको देखिन्छ ।

निर्मलाको पाठशाला

उनी १७ वर्षकै उमेरमा जुद्धकला पाठशाला (त्यतिबेला नेपालभरिको एउटै मात्र कलाको स्कुल)मा अध्ययन गर्न शुभारम्भ गरिसकेकी थिइन् । यस बेलाको यो कला स्कुल थोरै अलग्ग प्रकृतिको थियो । क्याम्पस वा कलेजका रूपमा परिणत भइनसकेको हुँदा इच्छा हुने, आधारभूत कलाको ज्ञान र सीप हुने जो–कोहीले त्यहाँ पढ्न पाउने व्यवस्था थियो । यो कलाको स्कुलमा भर्ना हुन सम्भवतः वर्ष र शैक्षिक योग्यताको आवश्यकता थिएन । 

जुद्धकला पाठशाला नै पछि ललितकला क्याम्पसको रूपमा विकास भएको हो । यसलाई तत्कालीन प्रधानमन्त्री जुद्ध शमशेरको पहलमा १९९० सालमा ‘आर्ट–स्कुल’को नाममा खोलिएको थियो । २००० सालमा आएर यसको नाम जुद्धकला पाठशालामा बदलियो । आर्ट स्कुलमा मास्टर चतुररत्न मात्र कला शिक्षक थिए ।

364633797_695401955750189_8494413080933060947_n

जुद्धकलामा पढेका पुराना कलाकारहरुका अनुसार, पश्चिमी कला पद्धतिको आधारमा बनेको राम्रो पाठ्यक्रम त्यतिबेला थियो । यस स्कुलमा पश्चिमी कलागत शैली र पद्धतिलाई स्थापित गरिएको थियो । त्यस बेलाको पाठ्यक्रम हेर्दा कलाका स–साना विषयलाई पनि मिलाएर राखेको देखिन्छ । तापनि त्यस बेलाको पढाइको मोडालिटीबारे हामीसँग यथेष्ट जानकारी छैन । जेहोस्, यही कला शिक्षण पद्धतिबाट केही कलाकार दीक्षित हुँदा पनि आधुनिक कलाको उदय हुन सहज भइदियो ।  

निर्मलाले सन् १९६० देखि ६३ सम्म यस पाठशालामा कला पढिन्, सन् १९६४ सालमा उनको बिहे भयो । त्यसबेला कलाको ५–६ वर्षको कोर्स हुन्थ्यो, उनले कोर्सलाई पूरा चाहिँ गर्न पाइनन् । 

कलाविद् स्व.नारायणबहादुर सिंहले आफ्नो पुस्तक ‘नेपाली समसामयिक चित्रकलाको इतिहास’मा त्यस बेलाका केही महिला कलाकारका प्रसंग उठाएका छन्, यस पुस्तकमा निर्मलाको नाम परेको देखिँदैन । त्यस पुस्तकमा उनीसँगैका अन्य ५–६ जना सहपाठी महिला कलाकारको प्रसंग भने उठेको छ । यस पुस्तक अनुसार, त्यसबखत नाम उठेका कुनै पनि महिला कलाकार लामो समयसम्म सक्रिय रहेको देखिएको छैन । 

समसामयिक चित्रकलामा विधिवत् शिक्षा लिई अगाडि बढ्न खोज्ने महिला कलाकार त्यसबखत नगन्य मात्रामा थिए । पढ्नलाई नै रोक लगाउने त्यसबेलाको समाजमा चित्रकला पढ्न पठाउनु भनेको धेरै ठूलो कुरा हुन्थ्यो । निर्मलाले जुद्धकला पाठशालामा कलाको अध्ययन गर्नु नै ठूलो कुरा देखिन्छ । 

निर्मलाले कलाको सुरुआत गरेका बेला आधुनिक कलाको पूर्व काल हो, अर्थात् कलामा आधुनिकता उदाउन–उदाउन लागेको थियो । यथार्थवादी कलाबाट प्रभाववादी कलातिर फड्को, कलामा अभिव्यञ्जना, अमूर्तता आदिको प्रयोग, अभ्यास भइरहेको अवस्था थियो । निर्मलाले अमूर्त कला कहिल्यै बनाइनन्, राम्रा र निखारिएका यथार्थ अनि प्रभाववादी चित्र मात्र बनाइन् । त्यसबेला जो कसैका कलाका प्रवृत्ति पनि सङ्क्रमण कालमा उम्रेका कलाजस्ता देखिन्छन् । अनि ती कला अलिकता रमाइलो, अलिकता अर्थपूर्ण समेत लाग्छ । 

नेपाली आधुनिक कलाको पूर्वसन्ध्यामा उदाएको कलागत प्रवृत्तिले नेपाली कलाबारे धेरै कुरा गर्न, भन्न मद्दत गर्दछ । पश्चिमी कला–अंकन पद्धति र यता नेपाली परम्परागत कला माथिको सोच, दर्शन अनि अंकन–पद्धति यसबेला मिश्रण हुन पुगेको थियो । त्यसबेला भएको कोल्याबोरेसनबारे र नयाँ कलागत धारका बारेमा राम्रोसँग लेखा–जोखा भएको देखिँदैन । 

364658216_6790553517630032_7333291144150210025_n

रमेश विकलका चित्रहरू

लामो समय हराएका कलाकारले पुनः कला कोर्न थालेको सन्दर्भ आज धेरैपछि उठाउने अवसर मिलेको छ । यसै सन्दर्भमा सम्झन मन लाग्यो, कलाकार तथा लेखक रमेश विकल (सन् २०२९–२००८) लाई । 

गएको सप्ताह रमेश विकलका बारेमा एउटा अंग्रेजीमा लेखिएको ‘रमेश विकल्स हिडन ट्यालेन्ट’  भन्ने पुस्तकको लोर्कापण भयो । यसका लेखक डा. यमप्रसाद शर्मा हुन् भने सम्पादन कलाकार के के कर्माचार्यले गरेका हुन् । के के कर्माचार्य रवि चालिसे (रमेश विकल)का पछिल्लो कालका कला गुरु समेत हुन् । नेपाली कलाकारको बायोग्राफीका रूपमा लेखिएका पुस्तक जम्माजम्मी १८–२० वटा सार्वजनिक भएका होलान् । यसमा पनि चारवटा अङ्गे्रजीमा र बाँकी सबै नेपालीमा । यी पुस्तकबारे छुट्टै चर्चा गरौँला ।  

विकलमाथि लेखिएको उपर्युक्त पुस्तक आफैँ पनि महत्त्वका साथ देखिन आएको छ । यस पुस्तकभित्र रमेश विकलको कलाकारिताका बारेमा के कति पर्न सक्यो वा सकेन, यो अर्कै विषय भयो । तापनि यसभित्र भएका चित्रको छापाचित्र यथेष्ट रूपमा हुँदा आगामी दिनमा उनलाई केलाउन यो पुस्तक गतिलो स्रोतका रूपमा भने देखिन आएको देखिन्छ ।

विकल स्वनामधन्य उपन्यासकार, कथाकार भएकाले पनि उनको साहित्यकै चर्चा बढी मात्रामा हुन गयो । उनको कला पक्षको चर्चा नै भएन भन्दा हुन्छ । उनको देहावसान भएको निकै वर्षपछि  (सन् २०१४ मा) उनले बनाएका चित्र सङ्कलन गरेर एकल कला प्रदर्शनी गरियो । 

कला प्रदर्शनी भएकै बेला विश्लेषणात्मक रूपमा उनका चित्रबारे चर्चा हुन पाएन वा गरिएन, हामीकहाँ अभिलेखीकरणकै कमी छ ।

रमेश विकल रविको नामबाट चित्र बनाउँथे । अहिलेसम्म प्राप्त उनका चित्रमा दृश्यचित्र र व्यक्तिचित्र नै बढी छन् । अनि केही ‘क्विक स्केच’ सार्वजनिक भएका छन् । कलाका स्कुलमा क्विक स्केच औपचारिक कलाको पाठ्यक्रममा अनिवार्य विषयका रूपमा समावेश गरिएको हुन्छ । कलामा यसको छुट्टै महत्त्व छ । नभन्दै यस्ता क्विक स्केचमा उनी अब्बल पनि देखिएका छन् । 

यथार्थ तर पूरा यथार्थ बन्न नसकेको कलागत शैलीको रूपमा विकलका कलालाई हेर्नुपर्ने हुन्छ । कलाका सामान्य ज्ञान केही अग्रज कलाकारसँग सिके पनि मूलतः उनी स्वअध्ययनबाटै कलाकार बनेका हुन् । मूलतः साहित्यमा अग्लोे उचाइमा पुगिसकेको स्वनामधन्य व्यक्तित्व कलामा समेत प्रवेश गर्नुले उनको कलाप्रतिको लगावलाई दर्शाउँछ । 

भारतमा साहित्यमा अग्लो उचाइमा पुगेका विश्व कवि रवीन्द्रनाथ टैगोरले ७० वर्षको उमेरमा कला बनाउन सुरु गरेका थिए । बंगालमा सदियौँदेखि एउटा अलग्ग कलागत परम्परा कायम गर्दै आएको ‘सन्थाल जाति’ र यही समुदायको लोक कलालाई आधार बिन्दु बनाएर उनले कालो मसीले बनाएका (अझ कसैकसैले त कपडाका टुक्रा अनि हातका औँलालाई प्रयोग गरेर यस्ता चित्र बनाएका हुन् भन्ने गरिन्छ) साधारण व्यक्ति चित्रले विश्वमा तहल्का मच्चाएका थिए । उनले यस्ता चित्र सन् १९२९ तिर बनाएर सन् १९३० मा पेरिसको ‘पिगल कला दीर्घा’मा प्रदर्शन गरेपछि विश्व कला बजारमा भारतीय समसामयिक कलाको एक अलग्ग शैलीगत सन्दर्भको चर्चा उठ्यो । कैयौँ भारतीय कलाविद्ले उनलाई आधुनिक कलाको शुभारम्भका कलाकार भनी लेखेको पाइन्छ । 

कलागत प्रवृत्तिलाई अलि सूक्ष्म रूपमा हेर्दा र तुलिकाघातको उपस्थिति अनि तुलिकाका डोबलाई नियाल्दा विकलका चित्रमा थोरै प्रभाववादीको लक्षण पनि दृष्टिगोचर हुन्छ, (प्रभाववादीहरु खास अर्थका साथ यस्ता आधारभूत रङका साथ तुलिकाघातलाई क्यानभासमाथि प्रहार गर्दथे) । पश्चिमी अंकन–पद्धतिप्रति विकल आकर्षित भएको देखिन्छ । दृश्यचित्रको स्वभाव, कलर एप्लिकेसनको तौर–तरिका, संयोजन र सङ्गठनका दृष्टिले हेर्दा उनका कलालाई समसामयिक कलाको परिधिभित्र राख्न सकिन्छ । 

पश्चिममा चित्रकलामा देखापरेको पेन्टर्ली चित्रअंकन पद्धति (यसलाई स्केची टेक्निक भन्ने चलन पनि छ) प्रभाववादी चित्रकलाका बेला चरमोत्कर्षमा पुगेको थियो, जहाँ मोटा र चाक्ला तुलिकाघातको प्रयोग हुन्थ्यो । यस्ता चित्रमा देखिने गरी रेखाको प्रयोग कम हुने गर्दथ्यो । कला व्याख्याताले पछि यसैलाई कलाकारमा रहेको उच्चतम शिल्पी दक्षताको संज्ञा दिए । हाम्रो देशमा यस प्रकारको कला अंकन पद्धति अपनाई उत्कृष्ट व्यक्तिचित्र बनाउने तेजबहादुर चित्रकारलाई मानिन्छ । यही पेन्टर्ली स्वभावबाट चाहिँ विकल अर्थात् रवि चालिसे कोसौँ टाढा देखिन्छन् ।   

यी आदि विशेषताले गर्दा विकलका कलालाई उनको आफ्नै पाराको निजी शैली भन्दा उपयुक्त हुन्छ । यथार्थतामा कल्पना गुनगुनाउनु उनको निजी स्वभाव देखिन्छ । उनका अधिकांश चित्र कपी वर्ककोरूपमा देखिन्छन्, तापनि उनको निजी भावना, भाव र अभिव्यञ्जनाले गर्दा स्वैरकाल्पनिकताका बाछिटा यत्रतत्र छरिएका देखिन्छन् । 

उनका चित्रमा गतिभन्दा पनि स्थिरता र दृढपन बढी छ । पातला आधारभूत रङहरूले बढी चलखेल गर्दा उनका चित्रमा बालसुलभ रङ र आकार बढी मात्रामा परिलक्षित भएको देखिन्छ । ससाना तुलिकाघात संयमका साथ बग्नुले कलामाथिको उनको एकाग्रतालाई दर्शाउँछ । 

उनका कति व्यक्तिचित्र हेर्दा अस्वाभाविक चित्र–अंकन देखिन्छ, तापनि भावाभिव्यक्तिको कोणमा उनका चित्र संवेदनशील देखिन्छन् । उनका चित्र एक तमासमा रोमाञ्चित भएर प्रकट भएका देखिन्छन् । यो उनको कलागत स्वभाव हो । चित्रका पात्रका लागि उनले गरगहना र नेपाली वेशभूषाप्रति प्रेम राखेको देखिन्छ ।  

उनलाई जस्तो आउँछ, जसरी आउँछ, त्यसरी नै उनका कला बनेका देखिन्छन् । यसले आभास गराउँछ, उनले जीवनको आरोह–अवरोहलाई नजिकबाट समेटेर चित्रमा व्यक्त गरेका छन् । 

(मल्ल कलाकार र कला समीक्षक हुन् ।) 

स्राेत ः राताेपाटी



How to draw human body!

Just for Practice!
How to draw human body!

































Source 


 

Copyright © 2023 Lalit Kala Sangam and Blogger Themes.